Większość przedsiębiorców boryka się z problemem nieterminowych płatności przez kontrahentów. Niekiedy brak terminowej zapłaty może doprowadzić do przedawnienia roszczenia, a w konsekwencji pozbawić uprawnionego możliwości skutecznego dochodzenia przysłuchującej mu należności. W pierwszej kolejności wyjaśnić należy czym jest przedawnienie należności i jakie skutki za sobą pociąga. Zapraszam, do zapoznania się z artykułem.
Co to jest przedawnienie?
Przedawnienie jest instytucją prawa cywilnego, przewidzianą w przepisach kodeksu cywilnego, polegającą na tym, że po upływie określonego terminu (terminu przedawnienia) dłużnik może uchylić się od spełnienia określonego świadczenia. Uchylenie się przez dłużnika od spełnienia świadczenia następuje poprzez jego oświadczenie, chyba że dłużnikiem jest konsument – w takim przypadku dłużnik nie musi składać oświadczenia, fakt przedawnienia roszczenia sąd weźmie pod uwagę z urzędu.
Konsekwencją powyższego jest brak możliwości skutecznego dochodzenia przez wierzyciela przysługującego mu roszczenia na drodze sądowej.
Jaki jest zatem termin przedawnienia?
Nie ma jednego terminu przedawnienia, który miałby zastosowanie do wszystkich roszczeń. Przepisy kodeksu cywilnego przewidują jednak pewną zasadę, zgodnie z którą, o ile przepis szczególny nie stanowi inaczej to termin przedawnienia wynosi sześć lat, a dla roszczeń o świadczenia okresowe oraz roszczeń związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej – trzy lata. Koniec terminu przedawnienia przypada na ostatni dzień roku kalendarzowego, chyba że termin przedawnienia jest krótszy niż dwa lata.
Zatem w przypadku przedsiębiorców, o ile przepis szczególny nie przewiduje innego terminu przedawnienia, roszczenie o zapłatę należności wynikającej z faktury VAT ulegnie przedawnieniu z upływem trzech lat – przy czym skutek przedawnienia nastąpi na koniec roku.
Przykładowo: faktura VAT wystawiona w dniu 1 marca 2020 roku, uzgodniony termin płatności należności wynikającej z faktury VAT to 15 marca 2020 roku; roszczenie uległoby przedawnieniu z końcem 2023 roku, a co za tym idzie począwszy od dnia 1 stycznia 2024 roku wierzyciel zostanie pozbawiony możliwości dochodzenia tej kwoty na drodze sądowej.
Terminy przedawnienia przewidziane w przepisie art. 118 kodeksu cywilnego, tj: termin sześcioletni (jako podstawowy termin przedawnienia dotyczący zasadniczo roszczeń wynikających z umów, np. o świadczenia ciągłe, jednorazowe, roszczeń niezwiązanych z prowadzeniem działalności gospodarczej) i termin trzyletni (mający zastosowanie do roszczeń okresowych i związanych z prowadzoną działalnością gospodarczą) doznają szeregu wyjątków.
Przykładowo:
- roszczenia wynikające z umowy o dzieło przedawniają się z upływem lat dwóch od dnia oddania dzieła, a jeżeli dzieło nie zostało oddane – od dnia, w którym zgodnie z treścią umowy miało być oddane;
- roszczenia wynajmujące z umowy najmu przeciwko najemcy o naprawienie szkody z powodu uszkodzenia lub pogorszenia rzeczy, jak również roszczenia najemcy przeciwko wynajmującemu o zwrot nakładów na rzecz albo o zwrot nadpłaconego czynszu przedawniają się z upływem roku od dnia zwrotu rzeczy;
- roszczenie wynikające z umowy pożyczki: o wydanie przedmiotu pożyczki przedawnia się z upływem sześciu miesięcy od chwili, gdy przedmiot miał być wydany (w przypadku zwrotu pożyczki obowiązują zasady ogólne wynikające z art. 118 kodeksu cywilnego!) ;
- roszczenie wynikające z umowy zlecenia o wynagrodzenie za spełnione czynności i o zwrot poniesionych wydatków przysługujące osobom, które stale lub w zakresie działalności przedsiębiorstwa trudnią się czynnościami danego rodzaju przedawnia się z upływem lat dwóch;
- roszczenie wynikające z umowy przewozu osób przedawnia się z upływem roku od dnia wykonania przewozu, a gdy przewóz nie został wykonany – od dnia, kiedy miał być wykonany.
Jakie działania należy podjąć aby nie doprowadzić do przedawnienia przysługujących roszczeń?
Zgodnie z przepisami kodeksu cywilnego bieg przedawnienia przerywa:
- każda czynność przed sądem lub innym organem powołanym do rozpoznawania spraw lub egzekwowania roszczeń danego rodzaju albo przed sądem polubownym, przedsięwzięta bezpośrednio w celu dochodzenia lub ustalenia albo zaspokojenia lub zabezpieczenia roszczenia;
- uznanie roszczenia przez dłużnika;
- wszczęcie mediacji.
Co istotne, po każdym przerwaniu przedawnienia biegnie ono na nowo.
Zatem jeżeli przed upływem terminu przedawnienia dojdzie do jego przerwania np. przez uznanie długu przez dłużnika, to od daty uznania na nowo rozpoczyna się bieg terminu przedawnienia.
W pewnych sytuacjach, określonych w przepisach kodeksu cywilnego, dochodzi również do zawieszenia biegu przedawnienia. Zawieszenie biegu terminu przedawnienia polega na wstrzymaniu rozpoczęcia lub dalszego biegu tego terminu – na czas występowania okoliczności utrudniających wierzycielowi realizację roszczeń. Przykładowo, w myśl przepisów kodeksu cywilnego, bieg przedawnienia nie rozpoczyna się, a rozpoczęty ulega zawieszeniu w odniesieniu do wszelkich roszczeń, gdy z powodu siły wyższej uprawniony nie może ich dochodzić przed sądem lub innym organem powołanym do rozpoznawania spraw danego rodzaju – przez czas trwania przeszkody.
W piśmiennictwie wskazuje, się że instytucja przedawnienia ma na celu ochronę dłużnika, „którego położenie prawne mogłoby się pogarszać wraz z upływem czasu, ponieważ trudniej byłoby mu przedstawić dowody, z których wynika, że albo nigdy nie był zobowiązany, albo jego obowiązek wygasł już wcześniej wskutek jego wykonania. Uzasadnieniem prawnym przedawnienia jest także bezpieczeństwo prawne dłużnika rozumiane jako pewność co do własnej sytuacji prawnej. Sprzeczne z nim byłoby pozostawanie zobowiązanego w długotrwałej niepewności co do zachowania uprawnionego” (P. Zakrzewski [w:] Kodeks cywilny. Komentarz. Tom I. Część ogólna (art. 1-125), red. M. Fras, M. Habdas, Warszawa 2018, art. 117).
Instytucja przedawnienia wymusza zatem na wierzycielu weryfikację przysługujących mu roszczeń oraz terminowe dochodzenie należności.
Dorota Groszfeld
Radca prawny, członek Okręgowej Izby Radców Prawnych w Warszawie.
Od 2013 roku prowadzi własną kancelarię prawną www.kancelariadg.com
Specjalizuje się w tematyce korporacyjnej. Pomaga w przygotowywaniu i negocjowaniu umów, dbając o należyte zabezpieczenie interesów swoich Klientów. Posiada bogate doświadczenie jako pełnomocnik w procesach sądowych związanych z dochodzeniem (windykacją) należności, w postępowaniach odszkodowawczych (w tym za błędy medyczne), pracowniczych, czy w postępowaniach spadkowych. Pomaga w zakładaniu m.in. spółek, fundacji; reprezentuje podmioty gospodarcze w postępowaniach prowadzonych przed sądem rejestrowym (KRS).
Absolwentka Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, Szkoły Prawa Amerykańskiego oraz Podyplomowego Studium Prawa Własności Intelektualnej przy Uniwersytecie Warszawskim. Aplikację radcowską odbyła przy Okręgowej Izbie Radców Prawnych w Warszawie. W 2017 roku rozpoczęła studia doktoranckie w Instytucie Nauk Prawnych Polskiej Akademii Nauk, pogłębiając wiedzę w obszarze prawa spółek handlowych.
