Zmiany w urlopach i nowe zwolnienia od pracy po zmianach kodeksu pracy 2023r.

4 kwietnia Prezydent podpisał nowelizacje Kodeksu pracy i innych ustaw. Przypomnijmy, że nowelizacja wiąże się z wdrożeniem m.in. do Kodeksu pracy postanowień dwóch unijnych dyrektyw – w sprawie przejrzystych i przewidywalnych warunków pracy w UE i tzw. dyrektywy rodzicielskiej. Przepisy wejdą w życie 26 kwietnia.

Wydłużony urlop rodzicielski, umożliwienie pracownikom mającym małe dzieci pracy w trybie zdalnym czy urlop z powodu działania siły wyższej to tylko niektóre zmiany w prawie pracy, jakie zostaną wprowadzone. Unijne dyrektywa w sprawie równowagi między życiem zawodowym a prywatnym oraz dyrektywa zwiększająca elastyczność formy pracy dla rodziców ma na celu dążenie do wyrównania szans kobiet i mężczyzn na rynku pracy. To także umożliwienie pracownikom mającym dzieci godzenia życia zawodowego z rodzinnym. Czy wprowadzone do polskiego prawa pracy przepisy spełnią tę funkcję, czy zwiększą aktywność zawodową kobiet i obowiązki opiekuńcze ojców? Na takie wnioski jeszcze przyjdzie czas. W poniższym artykule dowiesz się natomiast, jakie zmiany w urlopach i zwolnieniach od pracy zostały wprowadzone w związku z obowiązkiem wdrożenia wytycznych powyższych dyrektyw.

Dodatkowe 9 tygodni urlopu rodzicielskiego

„Najgłośniejszą” zmianą w nowelizacji przepisów dotyczących uprawnień dla rodziców jest wprowadzenie dodatkowych dziewięciu tygodni urlopu rodzicielskiego. Łączny wymiar urlopu rodzicielskiego wyniesie 41 tygodni, w przypadku ciąż pojedynczych i 43 tygodni w przypadku ciąż bliźniaczych lub mnogich.

Pracownikowi-rodzicowi, którego dziecko posiada zaświadczenie ustawie o wsparciu kobiet w ciąży i rodzin „Za życiem” przysługiwało będzie odpowiednio 65 i 67 tygodni urlopu rodzicielskiego.

Rodzicom dziecka w podstawowym wymiarze przysługiwać będzie 41 tygodni urlopu rodzicielskiego, ale sami zdecydują jedynie, które z nich zrealizuje 23 tygodnie. Dziewięć tygodni to urlop “dla taty” – jeżeli ojciec dziecka nie zdecyduje się z urlopu skorzystać, przysługujący mu wymiar przepadnie. Urlop rodzicielski tylko dla matki trwa również dziewięć tygodni i nie podlega przeniesieniu na ojca dziecka.

Rodzice mogą jednocześnie korzystać z urlopu rodzicielskiego.
Rodzice dziecka będą mogli skorzystać z urlopu rodzicielskiego w maksymalnie 5 częściach do ukończenia roku kalendarzowego w którym dziecko skończy 6 lat.
Istotna zmianą jest uniezależnienie prawa ojca dziecka do urlopu rodzicielskiego od pozostawania matki dziecka w zatrudnieniu (ubezpieczeniu) w dniu porodu.
Urlop rodzicielski składany będzie na pisemny wniosek pracownika złożony co najmniej 21 dni przed planowanym rozpoczęciem urlopu. Do wniosku niezbędne jest dołączenie przez pracownika skróconego aktu urodzenia dziecka. Pracodawca obowiązany jest uwzględnić taki wniosek.

Urlop ojcowski

Urlop ojcowski – tutaj wymiar urlopu się nie zmieniła, nadal wynosi 14 dni kalendarzowych. Jednak termin wykorzystania tego urlopu został skrócony. W ramach zmienionych przepisów ojciec może zawnioskować o urlop ojcowski tylko przez pierwsze 12 miesięcy po urodzeniu dziecka. Urlop udzielany na pisemny wniosek pracownika, składany nie później niż 7 dni kalendarzowych przed rozpoczęciem urlopu.

Wniosek powinien zawierać:

imię i nazwisko pracownika
daty wnioskowanego urlopu ojcowskiego lub jego części.

Do wniosku pracownik powinien dołączyć odpis aktu urodzenia dziecka oraz oświadczenie o wykorzystaniu urlopu ojcowskiego.

Jako pracodawca musisz uwzględnić wniosek pracownika.

Wysokość zasiłku macierzyńskiego

Wysokość zasiłku macierzyńskiego podczas urlopu rodzicielskiego wyniesie 70% normy podstawy wymiaru zasiłku macierzyńskiego. Zasiłek macierzyński za czas urlopu macierzyńskiego [20 tygodni] wynosi 100% podstawy wymiaru zasiłku macierzyńskiego. Do 21 dni po porodzie matka dziecka może złożyć wniosek o uśrednienie wysokości zasiłku, miesięczny zasiłek macierzyński za cały okres objęty urlopem macierzyńskim i urlopem rodzicielskim wyniesie średnio 81,5% podstawy wymiaru zasiłku macierzyńskiego.

Urlop opiekuńczy

Całkowicie nowym uprawnieniem jest urlop opiekuńczy. Każdemu pracownikowi przysługiwać będzie pięć dodatkowych dni urlopu opiekuńczego w ciągu roku kalendarzowego, na opiekę nad osobą bliską lub wspólnie zamieszkującą, która ze względu na stan zdrowia wymaga opieki lub wsparcia. Członkami rodziny, na których pracownik może ubiegać się o, urlop opiekuńczy jest córka, syn, ojciec, matka lub mąż, lub żona, ale także osoba zamieszkującą we wspólnym gospodarstwie domowym może to być, także partner lub partnerka albo jego dziecko czy też ktokolwiek inny, z kim wspólnie prowadzimy gospodarstwo domowe. Wnioski o urlop opiekuńczy pracownik zobowiązany jest złożyć co najmniej jeden dzień przed urlopem. Urlop opiekuńczy pozostaje bezpłatny, ale mimo wszystko wlicza się do okresu zatrudnienia, od którego zależą uprawnienia pracownicze. Wymiar 5 dni urlopu opiekuńczego odnosi się do wszystkich pracodawca, u jakich pracownik w danym roku będzie pracował, stąd nałożony na pracodawców obowiązek wprowadzania informacji o liczbie dni urlopu opiekuńczego wykorzystanych przez pracownika do świadectwie pracy.

Urlop z powodu działania siły wyższej

Dodatkowym zwolnieniem od pracy w kodeksie pracy, przysługującym każdemu pracownikowi są dwa dni urlopu rocznie, tzw. urlop z powodu siły wyższej. Pracownik zatrudniony na połowę etatu również może wykorzystać ten urlop w postaci dwóch dni roboczych – proporcjonalnie skróconych zgodnie z jego wymiarem etatu. Stosowany jest w przypadkach pilnych spraw rodzinnych spowodowanych chorobą lub wypadkiem, gdy wymagana jest natychmiastowa obecność pracownika. Uprawnienie to może zostać zrealizowane przez pracownika w formie dziennej lub godzinowej. Wnioski o urlop z powodu działania siły wyższej pracownik może złożyć nawet w dniu, w którym z tego urlopu będzie chciał skorzystać. Pracownik wykorzystujący urlop z powodu „siły wyższej” zachowuje prawo do połowy swojego wynagrodzenia.

Zakaz przygotowań do rozwiązania umowy o prace – pracownika na urlopie

Znowelizowane przepisy wprowadzają całkowity zakaz przygotowywania się do rozwiązania umowy z matką lub ojcem przebywającym na urlopie macierzyńskim, rodzicielskim lub ojcowskim. Przepisy te mają na celu umożliwić pracującym rodzicom wrócić do pracy po urlopach związanych z rodzicielstwem bez obawy, że zostaną zwolnieni.

Praca rodzica w porze nocnej, godzinach nadliczbowych i w delegacji

Dotychczas pracownicy wychowujący dzieci do czwartego roku życia nie mogli bez udzielenia przez nich wyraźniej zgody zostać skierowani do pracy w godzinach nadliczbowych, w porze nocnej, zmianowej ani delegowania poza stałe miejsce pracy.

W ramach nowelizacji podniesiono granicę wieku dzieci do 8 lat, więc zmiana ta jest znacząco korzystna dla rodziców.

**Anna Modzelewska** – Prawniczka, szkoleniowiec. Członkini Okręgowej Izby Radców Prawnych.
Założycielka **MATRONAT Kancelaria Praw Kobiet**.

Elastyczna organizacja pracy

Zmiana przepisów w zakresie elastyczności czasu pracy dla rodziców daje pracownikom wychowującym dzieci do ósmego roku życia możliwość ubiegania się o elastyczny, skrócony czas pracy lub o pracę zdalną. Pracownik powinien złożyć wniosek minimum 21 dni przed planowanym rozpoczęciem korzystania z elastycznej organizacji pracy. Pracodawca jest zobowiązany w miarę możliwości rozpatrzyć wniosek z uwzględnieniem potrzeb pracownika, chyba że przychylenie się do wniosku pracownika zakłóceni pracę danym miejscu pracy lub charakter obowiązków służbowych pracownika uniemożliwiają pracę zdalną.

Co ważne, złożenie takiego wniosku przez pracownika nie może być podstawą rozwiązania umowy o pracę.

Dodatkowe przerwy w pracy

Nowelizacja kodeksu pracy przewiduje dwie dodatkowe przerwy w pracy. Dotychczas prawnik, którego dobowy wymiar pracy wnosił minimum 6 godzin, miał prawo do jednej piętnastominutowej przerwy wliczana do czasu pracy. Zmienione przepisy wprowadzają obowiązek dwóch dodatkowych przerw od pracy. Pracownicy, których dobowy wymiar czasu pracy:

przekracza 9 godzin – zyskają jedną dodatkową 15-minutową przerwę wliczoną w czas pracy,
przekracza 16 godzin – zyskają dwie dodatkowe przerwy po 15-minut każda, wliczane w czas pracy.

Zgodnie ze zmienionym brzmieniem art. 29 § 3 KP pracodawca będzie miał obowiązek informować pracownika w postaci papierowej lub elektronicznej nie później niż w terminie 7 dni od dnia dopuszczenia pracownika do pracy o przysługujących pracownikowi przerwach w pracy.

Wolne dla krwiodawcy

Wprowadzone podczas pandemii przepisy dotyczące krwiodawców zostały wprowadzone na stałe, niezależnie od występowania stanu epidemii lub stanu zagrożenia epidemicznego. Honorowemu dawcy krwi, który oddał krew przysługuje zwolnienie od pracy oraz zwolnienie od wykonywania czynności służbowych w dniu, w którym oddaje krew lub jej składniki oraz w dniu następnym, a także na czas okresowego badania lekarskiego dawców krwi.