Umowa przez Internet – w jakiej formie ją zawrzeć?

Umowa to najlepiej dostosowany do potrzeb rynkowych instrument prawny umożliwiający wymianę dóbr i usług. Prawidłowo skonstruowany kontrakt uwzględnia mechanizmy związane z funkcjonowaniem gospodarki, aby optymalnie zabezpieczyć interesy prawne i ekonomiczne przedsiębiorcy. Praktyka nowoczesnego obrotu wskazuje, że jego uczestnicy coraz częściej zawierają umowy przez elektroniczne kanały przekazu. Umowa przez Internet – w jakiej formie więc ją zawrzeć?

W dzisiejszym artykule przedstawię prymarne zagadnienia związane z rodzajem umów stosowanych w obrocie gospodarczym.  Następnie wyjaśnię w jaki sposób zawrzeć umowę przez Internet, która powinna wywołać oczekiwane przez strony skutki w sferze prawnej.

Artykuł  stanowi pierwszą część cyklu na temat umów w dobie cyfryzacji. W dalszych publikacjach przedstawię charakterystykę konkretnych umów.

Rodzaje umów, co powinieneś o nich wiedzieć?

W obrocie cywilnoprawnym występują trzy typy umów:

1. umowy nazwane,
2. umowy nienazwane,
3. umowy mieszane.

Treść umów nazwanych została uregulowana w aktach prawnych – Kodeksie cywilnym[1] (dalej KC) lub w ustawach szczególnych. Przykładowo w KC znajdziemy  grupę przepisów właściwych dla umowy:

1. sprzedaży;
2. użyczenia;
3. pożyczki;
4. rachunku bankowego (dokładny opis formy i elementów tej umowy zawiera art. 52 Prawa bankowego[2]);
5. zlecenie;
6. o dzieło;
7. ubezpieczenia (kwestia ubezpieczeń obowiązkowych została uregulowana w ustawie z dnia 23 maja 2003 r. o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych[3]).

Umowy nazwane dla swojej ważności wymagają wystąpienia elementów przedmiotowo istotnych (łac. essentialia negotii ), które określają istotę czynności prawnej. Przykładowo:

• dla umowy o dzieło są to: zobowiązanie się przyjmującego zamówienie do wykonania oznaczonego dzieła oraz zobowiązanie się zamawiającego do zapłaty wynagrodzenia (zob. art. 627 KC);
• dla umowy ubezpieczenia: zobowiązanie się ubezpieczyciela (w zakresie działalności swego przedsiębiorstwa) do spełnienia określonego świadczenia w razie zajścia przewidzianego w umowie wypadku oraz zobowiązanie się ubezpieczającego do zapłaty składki (zob. art. 805 KC);
• dla umowy pożyczki: zobowiązanie się dającego pożyczkę do przeniesienia na własność biorącego określoną ilość pieniędzy albo rzeczy oznaczonych tylko co do gatunku oraz zobowiązanie biorącego do zwrotu tej samej ilości pieniędzy albo tej samej ilość rzeczy tego samego gatunku i tej samej jakości (zob. art. 720 KC).

W obrocie cywilnoprawnym najczęściej spotykamy umowy nienazwane (łac. contractus innominatus), które przeważnie zawierają udoskonalone regulacje kodeksowe. Należy przy tym podkreślić, że strony nie mają absolutnej dowolności w kształtowaniu treści łączącego je stosunku prawnego, albowiem treść lub cel zobowiązania nie mogą sprzeciwiać się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego. Stanowi o tym  zasada swobody umów wyrażona w art. 353¹ KC.

Najczęściej stosowanymi w obrocie gospodarczym umowami nienazwanymi są:

1. umowa akwizycji;
2. umowa outsourcingu (skrót stworzony z trzech angielskich słów  outside–resource–using, czyli wykorzystywanie źródeł zewnętrznych);
3. umowa o udostępnienie i korzystanie z  know–how (z ang. „wiedzieć jak”);
4. umowa dystrybucji;
5. umowa o zachowaniu poufności (ang. non disclosure agreement – NDA lub confidential disclosure agreement – CDA);
6. kontrakt menadżerski;
7. (od ang. charter).

Umowy nienazwane są pozbawione essentialia negotii przewidzianych dla umów nazwanych, więc stosujemy do nich przepisy księgi pierwszej KC  o nazwie  „część ogólna”, tj. 1 – 125 KC, które normują:

1. zdolność kontraktową, czyli zdolność do zawierania umów (określenie katalogu podmiotów prawa cywilnego i ich zdolności do czynności prawnych);
2. sposób i formę zawarcia umowy;
3. wady oświadczenia woli stron umowy;
4. przedawnienie roszczeń z umowy;

Poza tym zastosowanie znajdą również przepisy części ogólnej księgi trzeciej KC o tytule „zobowiązania”, tj. art. 353 – 534 KC, w zakresie:

1. swobody umów;
2. wykonania zobowiązania;
3. skutków niewykonania i nienależytego wykonania zobowiązania.

Niewykluczone, że przytoczone umowy nazwane (np. umowa o udostępnienie i korzystanie z  know–how lub umowa outsourcingu) doczekają się swojej ustawowej regulacji, która zmniejszy ryzyko rozbieżności między tym, co strony chcą osiągnąć zawierając umowę, a tym, co rzeczywiście w sferze skutków prawnych osiągają. „Praktyka czyni mistrza”, więc powszechne oraz permanentne stosowanie przez przedsiębiorców  jednolitych postanowień umownych, wykształci nowe rodzaje umów nazwanych, tak jak miało to miejsce w przeszłości w odniesieniu do umowy leasingu oraz umowy deweloperskiej.

Treść umowy deweloperskiej normuje ustawa z dnia 16 września 2011 r. o ochronie praw nabywcy lokalu mieszkalnego lub domu jednorodzinnego^[4] (istotne artykuły to 22–31 OchrNabU).

Umowę leasingu regulują przepisy art. 709¹–709¹⁸ KC, wydane na podstawie ustawy z dnia 26 lipca 2000 r. o zmianie ustawy – Kodeks cywilny[5].

Ostatnim typem umów są umowy mieszane.

Umowy nazwane mogą być w praktyce wyposażane w elementy umów nienazwanych i przez to stanowić umowy mieszane, tj. umowy, które częściowo są nazwane, a częściowo nienazwane[6].

W szczególności możliwe jest połączenie elementów:

1.  umowy kredytowej (umowy nazwanej – art. 69 Prawa bankowego) z elementami transakcji pochodnej, takiej jak transakcja walutowa (umowy nienazwanej)[7];
2. umowy o dzieło z elementami umowy o świadczenie usług ­– np. umowy na produkcję i promocję filmu lub stworzenie określonego typ oprogramowania komputerowego, a następnie przeszkolenie pracowników zamawiającego w zakresie obsługi systemu.

Jeżeli w umowie mieszanej wyraźnie przeważa pewien rodzaj świadczenia, natomiast świadczenia uboczne mają inny charakter, wówczas za trafne uznaje się zastosowanie przepisów dotyczących umowy nazwanej głównego typu[8].

Umowy można także sklasyfikować poprzez odwołanie do kryterium:

1. podmiotowego – kwalifikacja prawna umowy jest związana z zawodowym charakterem działalności jednej strony lub obu stron, np. umowa komisu, ubezpieczenia, kredytu;
2. przedmiotowego – wyróżnienie umów ze względu na rodzaj prowadzonej działalności gospodarczej, np. umowy transportowe, związane z rynkiem nieruchomości lub rynkiem finansów;
3. funkcjonalnego – odwołanie się do funkcji pełnionych przez dany rodzaj umowy w obrocie gospodarczym, tzn. umowy tworzące infrastrukturę powiązań gospodarczych lub  zmierzające do osiągnięcia ściśle określonego celu gospodarczego,  np. umowa spółki cywilnej, holdingowa, konsorcjalna[9].

Umowa przez Internet -Sposoby zawierania umów

Umowa dochodzi do skutku poprzez  złożenie zgodnych oświadczeń woli dwóch lub więcej stron.

Czym jest oświadczenie woli?

Jest to każde zachowanie się osoby składającej oświadczenie, które ujawnia jej wolę w sposób dostateczny – zrozumiały dla adresata, w tym również przez ujawnienia tej woli w postaci elektronicznej. Nachwilę złożenia oświadczenia woli wskazuje art. 61 KC:

„§ 1. Oświadczenie woli, które ma być złożone innej osobie, jest złożone z chwilą, gdy doszło do niej w taki sposób, że mogła zapoznać się z jego treścią. Odwołanie takiego oświadczenia jest skuteczne, jeżeli doszło jednocześnie z tym oświadczeniem lub wcześniej.

§ 2. Oświadczenie woli wyrażone w postaci elektronicznej jest złożone innej osobie z chwilą, gdy wprowadzono je do środka komunikacji elektronicznej w taki sposób, żeby osoba ta mogła zapoznać się z jego treścią.”

Jednak, w jaki sposób może dojść do zawarciu umowy?

Odpowiedź znajdziemy w przepisach Kodeksu cywilnego w art. 66–77 oraz w ustawie z dnia 30.05.2014 r. o prawach konsumenta[10], w szczególności w rozdziale III zatytułowanym „Obowiązki przedsiębiorcy w umowach zawieranych poza lokalem przedsiębiorstwa lub na odległość”. Wskazany akt dotyczy umów zawieranych za pośrednictwem środków porozumiewania się na odległość z konsumentem lub osobą fizyczną zawierającą umowę bezpośrednio związaną z jej działalnością gospodarczą, gdy z treści tej umowy wynika, że nie posiada ona dla niej charakteru zawodowego (inaczej przedsiębiorcą na prawach konsumenta).

Przykładowe środki komunikacji elektronicznej:

– poczta elektroniczna;

– komunikatory internetowe;

– prywatne systemy, służące do komunikacji między usługodawcą a usługobiorcą;

– wiadomość SMS;

– faks przez Internet;

­– ePUAP (elektroniczna platforma usług administracji publicznej).

Kodeks cywilny reguluje następujące sposoby zawierania umów:

1. w trybie ofertowym (art. 66– 70 KC) – procedura zawarcia umowy składa się z dwóch elementów:
2. propozycji zawarcia umowy, czyli oferty w postaci oświadczenia woli zawarcia umowy, które określa istotne postanowienia tej umowy,
3. pozytywnej odpowiedzi na tę propozycję o treści określonej w ofercie, chyba że na podstawie przyjętego w danych stosunkach zwyczaju lub zgodnie z  treścią oferty, dojście do oferenta oświadczenia oblata o jej przyjęciu nie jest wymagane, w szczególności jeżeli oferent żąda niezwłocznego wykonania umowy, to umowa dochodzi do skutku, gdy oblat w czasie właściwym przystąpi do jej wykonania;
4. w toku aukcji (art. 70² KC) – oferty składane w toku aukcji wiążą licytantów w taki sam sposób jak oferty składane w trybie ofertowym, zatem w wyznaczonym czasie organizator może złożyć oświadczenie woli o zaakceptowaniu oferty (inaczej udzielić przybicia) i w ten sposób zawrzeć umowę;
5. w drodze przetargu (art. 70 ³ KC) –  do chwili zawarcia umowy w drodze przetargu stosujemy przepisy dotyczące przyjęcia oferty, więc zawarcie umowy następuje przez złożenie uczestnikowi, którego oferta została wybrana, oświadczenia o przyjęciu oferty (zawiadomienie zwycięscy przetargu o wyborze jego oferty), chyba że w warunkach przetargu zastrzeżono inaczej;
6. po negocjacjach (art. 72 – 72¹ KC) – umowa zostaje zawarta, gdy strony dojdą do porozumienia co do wszystkich jej postanowień, które były przedmiotem negocjacji.

Czy oferta może zostać złożona w postaci elektronicznej?

Tak, mówi o tym wprost art. 66¹ KC, implementujący do polskiego porządku prawnego art. 9, 10 i 11 dyrektywy 2000/31/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z 8.06.2000 r. w sprawie niektórych aspektów prawnych usług społeczeństwa informacyjnego, w szczególności handlu elektronicznego w ramach rynku wewnętrznego (dyrektywa o handlu elektronicznym)[11].

Przepis art. 66¹ KC dotyczy ofert w postaci elektronicznej na witrynach internetowych, skierowanych do nieograniczonego kręgu osób (adresat oferty nie jest indywidualnie określony!). Jednak część doktryny uważa, że informacje opublikowane na stronach internetowych stanowią zaproszenie do składania ofert, nie zaś ofertę (zob. art. 71 KC)[12]. Z pewnością art. 66¹ KC nie ma zastosowania do zawierania umów za pomocą poczty elektronicznej albo podobnych środków indywidualnego porozumiewania się na odległość, np. SMS.

Art. 71 KC:  „Ogłoszenia, reklamy, cenniki i inne informacje, skierowane do ogółu lub do poszczególnych osób, poczytuje się w razie wątpliwości nie za ofertę, lecz za zaproszenie do zawarcia umowy.”

Obowiązki informacyjne

Należy zapamiętać, że przedsiębiorca składający ofertę w postaci elektronicznej, ale również zaproszenie do rozpoczęcia negocjacji, zaproszenie do składania ofert, czy zaproszenie do zawarcia umowy w inny sposób, ma obowiązek udzielić adresatowi oferty w sposób jednoznaczny i zrozumiały, informacje o:

„(…) 1) czynnościach technicznych składających się na procedurę zawarcia umowy;

2)        skutkach prawnych potwierdzenia przez drugą stronę otrzymania oferty;

3)        zasadach i sposobach utrwalania, zabezpieczania i udostępniania przez przedsiębiorcę drugiej stronie treści zawieranej umowy;

4)        metodach i środkach technicznych służących wykrywaniu i korygowaniu błędów we wprowadzanych danych, które jest obowiązany udostępnić drugiej stronie;

5)        językach, w których umowa może być zawarta;

6)        kodeksach etycznych, które stosuje, oraz o ich dostępności w postaci elektronicznej.”[13]

Na czym polega związanie ofertą złożoną w postaci elektronicznej?

Związanie ofertą, polega na tym, że oblat może doprowadzić do zawarcia umowy przez przyjęcie oferty.

Oferta złożona w postaci elektronicznej, z wyłączeniem środków indywidualnego porozumiewania się na odległość, wiąże przedsiębiorcę, jeżeli adresat oferty niezwłocznie potwierdzi jej otrzymanie.

Czy w pozostałych trybach, tj. w toku aukcji, przetargu i negocjacji można zawrzeć umowę przez Internet?

Tak, pod warunkiem, że obowiązujące przepisy nie wymagają dla  umowy, pod rygorem nieważności zachowania formy szczególnej lub innych specjalnych przesłanek ważności.

Na rynku są dostępne aplikacje wspierające proces zawierania umów w trybach przetargu, aukcji, czy też negocjacji. Przy wyborze aplikacji należy wziąć pod uwagę, czy zapewnia ona wysoki poziom poufności oraz, czy posiada certyfikowane zabezpieczenia danych.

Postępowanie o udzielenie zamówienia publicznego może odbyć się za pośrednictwem platformy e-Zamówienia lub miniPortalu.

Formy umowy

Przyjęta w KC zasada swobody umów (zob. art. 353¹KC) odnosi się również do wyboru formy umowy. Zakres swobody wyboru formy jest ograniczony przez przepisy, które zastrzegają dla pewnych rodzajów czynności prawnych formę szczególną.

Przepisy KC  stanowią, że umowa może zostać zawarta w:

1. zwykłej formie pisemnej:
2. dokumentowej (przykład – umowa pożyczki, której wartość przekracza tysiąc złotych),
3. elektronicznej (przykład – oferty w postępowaniu z zakresu zamówień publicznych),
4. pisemnej (przykład – umowa powierzenia przetwarzania danych osobowych);
5. kwalifikowanej formie szczególnej:
6. z datą pewną (przykład – umowa o ustanowienie zastawu),
7. z podpisem notarialnie poświadczonym (przykład – umowa zbycia, wydzierżawienia przedsiębiorstwa albo ustanowienie na nim użytkowania ),
8. aktu notarialnego (przykład – umowa spółki z ograniczoną odpowiedzialnością).

Forma dokumentowa

Forma dokumentowa w porównaniu z pozostałymi formami, stanowi formę o najniższym poziomie sformalizowania.

Złożenie oświadczenia woli w postaci dokumentu, wyłącznie w sposób umożliwiający ustalenie osoby składającej oświadczenie jest równoznaczne z zachowaniem dokumentowej formy czynności prawnej (zob. art. 77 ² KC).

Czym jest dokument?

Dokument to każdy nośnik informacji umożliwiający zapoznanie się z jej treścią (zob. art. 77 ³ KC ).

Złożenie oświadczenia woli może nastąpić w jakiejkolwiek postaci, m.in..:

– graficznej,

– obrazu,

– skanu podpisanej umowy,

– dźwięku,

– wiadomości e-mail,

– pliku podpisanego przez Profil Zaufany (ePUAP).

Oświadczenie powinno zostać utrwalone na dowolnym nośniku, tak by możliwe było zapoznanie się z treścią oświadczenia oraz wielokrotne odczytywanie/odtworzenie jego treści po powstaniu dokumentu, np. na papierze, w pliku word, PDF, mp. 3.

Forma pisemna

Przepis art. 78 § 2 KC określa wymogi zachowania zwykłej formy pisemnej, zatem dla zachowania pisemnego świadczenia woli niezbędne jest:

1. złożenie własnoręcznego podpisu na dokumencie obejmującym treść oświadczenia;
2. wymiana dokumentów zawierających treść oświadczeń woli wszystkich stron z podpisem jednej strony;
3. wymiana dokumentów, z których każdy zawiera oświadczenie woli oraz podpis tylko jednej strony.

Jednakże w  praktyce współczesnego obrotu umowa dochodzi do skutku, w ten sposób, że strony podpisują jednocześnie jeden dokument obejmujący oświadczenia woli oraz podpisy wszystkich stron. Oczywiście w tym przypadku forma pisemna także zostaje zachowana.

„Przy braku ustawowej definicji podpisu, określenie cech, jakim powinien odpowiadać znak graficzny, aby można go było uznać z podpis, jest przedmiotem wypowiedzi judykatury i doktryny. Pomimo zróżnicowania poglądów, można wyznaczyć pewne wspólne minimum w zakresie oznaczania tych cech. Zasadniczo podpis powinien wyrażać co najmniej nazwisko. Nie jest konieczne, aby było to nazwisko w pełnym brzmieniu, gdyż dopuszczalne jest jego skrócenie, nie musi ono być także w pełni czytelne. Podpis powinien jednak składać się z liter i umożliwiać identyfikację autora, a także stwarzać możliwość porównania oraz ustalenia, czy został złożony w formie zwykle przezeń używanej; podpis więc powinien wykazywać cechy indywidualne i powtarzalne” [14].

Forma elektroniczna a forma dokumentowa

Powszechnie uznaje się, że zachowanie formy elektronicznej, to zawarcie umowy, poprzez zaakceptowanie jej treści w wiadomości e-mail. Natomiast w rozumieniu przepisów prawa cywilnego, w takim przypadku mamy do czynienia z formą dokumentową.

Jeżeli podpiszesz się pod treścią umowy, a następnie prześlesz jedynie jej skan, to złożysz oświadczenie woli w formie dokumentowej, nie zaś pisemnej lub elektronicznej!

Dla zachowania formy elektronicznej konieczne jest złożenie oświadczenia woli w postaci elektronicznej (np. PDF)  i opatrzenie go kwalifikowanym podpisem elektronicznym (zob. art. 78 ¹ § 2 KC).

Umowa przez Internet – Czym jest kwalifikowany podpis elektroniczny

Kwalifikowany podpis to podpis elektroniczny pozwalający na zidentyfikowanie danej osoby, weryfikowany przy pomocy ważnego kwalifikowanego certyfikatu, nadanego przez podmiot wpisany do rejestru dostawców usług zaufania Ministerstwa Cyfryzacji prowadzonego przez Narodowe Centrum Certyfikacji.

Definicję podpisu elektronicznego oraz kwalifikowanego podpisu elektronicznego zawiera Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 910/2014 z dnia 23 lipca 2014 r. w sprawie identyfikacji elektronicznej i usług zaufania w odniesieniu do transakcji elektronicznych na rynku wewnętrznym oraz uchylające dyrektywę 1999/93/WE,  tzw. eIDAS[15].

Zgodnie z art. 3 pkt 10  eIDAS:  „ podpis elektroniczny oznacza dane w postaci elektronicznej, które są dołączone lub logicznie powiązane z innymi danymi w postaci elektronicznej, i które użyte są przez podpisującego jako podpis”; natomiast w myśl pkt 12 ww. artykułu: „kwalifikowany podpis elektroniczny oznacza zaawansowany podpis elektroniczny, który jest składany za pomocą kwalifikowanego urządzenia do składania podpisu elektronicznego i który opiera się na kwalifikowanym certyfikacie podpisu elektronicznego”.

Ustawa z dnia 5 września 2016 r. o usługach zaufania oraz identyfikacji elektronicznej[16] w art. 18 ust. 1 stanowi, że „podpis elektroniczny lub pieczęć elektroniczna weryfikowane za pomocą certyfikatu wywołują skutki prawne, jeżeli zostały złożone w okresie ważności tego certyfikatu”.

Dlatego przed złożeniem oświadczeń woli należy zawsze zweryfikować, czy każde ze stron posiada ważny certyfikat.

Forma elektroniczna oraz forma pisemna są odrębnymi formami, lecz równoważnymi, albowiem oświadczenie woli złożone w formie elektronicznej jest równoważne z oświadczeniem woli złożonym w formie pisemnej (zob. art. 78 ¹ § 2 KC).

Lista kwalifikowanych dostawców usług zaufania wraz z rodzajem świadczonych usług,  znajduje się na stronie Narodowego Centrum Certyfikacji (NCCert) pod adresem: https://www.nccert.pl/uslugi.htm .

Sankcje za zawarcie umowy bez zachowania zastrzeżonej formy

Jeżeli dla dokonania danej czynności prawnej ustawa wymaga zachowania formy szczególnej, nieprzestrzeganie wymogu formy powoduje określone sankcje.

W ramach swobody umów strony również mogą zastrzec formę dla konkretnej czynność prawnej, bez której zachowania czynność prawna  między nimi nie dojdzie do skutku, np. „Zmiana postanowień umowy wymaga zachowania formy pisemnej pod rygorem nieważności.”

Zastrzeżenie formy pod rygorem nieważności (ad solemnitatem)

Z art. 73 KC wynika, że w ustawach możemy znaleźć  przepisy, które dla danej czynności prawnej przewidują zachowanie formy pisemnej, dokumentowej albo elektronicznej pod rygorem nieważności. Jeżeli natomiast ustawa zastrzega dla czynności prawnej inną formę szczególną, czynność dokonana bez zachowania tej formy jest nieważna.

W formie pisemnej pod rygorem nieważności należy zawrzeć:

1. umowę leasingu (zob. art. 709² KC);
2. umowę o przeniesienie autorskich praw majątkowych (zob. art. 53 PrAut);
3. umowę spółki partnerskiej (zob. art. 92 KSH).

Zastrzeżenie formy dla celów dowodowych (ad probationem)

Strony mogą zastrzec dla dokonania danej czynności prawnej  formę pisemną, dokumentową albo elektroniczną bez rygoru nieważności. W przypadku niezachowania zastrzeżonej formy nie jest w sporze dopuszczalny dowód z zeznań świadków lub dowód z przesłuchania stron na fakt dokonania czynności (zob. art. 74 § 1 KC). Zatem czynność prawna dokonana z naruszeniem wymogu formy jest w pełni skuteczna, jednak w razie zaistnienia sporu fakt dokonania czynności prawnej nie może być dowodzony za pomocą pewnych środków dowodowych – zeznań świadków i przesłuchania stron (tzw. dowodowymi źródłami osobowymi).

Istnieją wyjątki od zasady niedopuszczalności przeprowadzenia dowodu z zeznań świadków lub przesłuchania stron na fakt zawarcia kontraktu. Dowód będzie dopuszczalny, jeżeli:

1. obie strony wyrażą na to zgodę;
2. żąda tego konsument w sporze z przedsiębiorcą;
3. fakt zawarcia kontraktu będzie uprawdopodobniony za pomocą dokumentu[17].

Zastrzeżenie dla wywołania szczególnych skutków prawnych (ad eventum)

Jeżeli strony zastrzegły formę pisemną, dokumentową albo elektroniczną jedynie dla wywołania określonych skutków prawnych, a następnie dokonały czynności prawnej bez zachowania tej formy, to czynność ta jest ważna i nie występują skutki ad probationem (zob. art. 74 § 1 zd. 2 KC). Czynność zostaje dokonana, nie wywołuje jednak, określonych w przepisie przewidującym wymaganie danej formy, skutków prawnych.

Wnioski

Umowę przez Internet można zawrzeć w formie dokumentowej lub elektronicznej w rozumieniu przepisów prawa cywilnego. Wybierając formę dokumentową musimy pamiętać, że oświadczenia woli powinny zostać utrwalone na nośniku, który pozwoli nam na wielokrotne odczytywanie lub odtwarzanie złożonych oświadczeń. Decydują się na formę elektroniczną powinniśmy posiadać ważny, kwalifikowany podpis elektroniczny.

Przed przystąpieniem do zawarcia umowy przez Internet należy, w szczególności ustalić:

1. zdolność stron do zawierania umów (zdolność do czynności prawnych);
2. zamiar stron i cel umowy;
3. przedmiot umowy;
4. typ umowy (umowa nazwana, nienazwana, czy mieszana), a w ślad za nim reżim prawny umowy;
5. sposób zawarcia umowy;
6. treść postanowień;
7. formę czynności prawnych.

Powyższe ustalenia są niezbędne dla sformułowania zapisów mających na celu wywołanie oczekiwanych przez strony skutków prawnych.

Uczestnicy obrotu cywilnoprawnego muszą przestrzegać form  przewidzianych przez ustawę dla danej czynności prawnej, pod rygorem  nieważności lub ograniczeń dowodowych.  Poza tym powinni konstruować postanowienia umowne z uwzględnieniem konsekwencji niezachowania formy zastrzeżonej ad eventum. Strony powinny znać przepisy regulujące zawiązany stosunek prawny, w tym reżim odpowiedzialności za wykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania.

Warto podkreślić, że negocjacje przed zawarciem umowy pełnią doniosłą rolę. Podczas negocjacji oprócz formułowania postanowień zamierzonego kontraktu możemy wyrazić swoje oceny, starając się wpłynąć na decyzję kontrahenta i ostateczną treść umowy. Dzięki negocjacjom poznajemy intencje drugiej strony oraz wyznaczamy cel umowy. Następnie dokonujemy rewizji pierwotnych zapisów, aby stworzyć  treść spełniającą oczekiwania obu stron.

W praktyce większość kontraktów jest sformułowana w systemie znaków słownych, lecz to nie oznacza, że w przypadku zaistnienia sporu, sąd będzie związany dosłownym brzmieniem umowy. Sąd dokona wykładni oświadczeń woli (zapisów umownych) stosując dyrektywy z art. 65 KC :

 „§  1. Oświadczenie woli należy tak tłumaczyć, jak tego wymagają ze względu na okoliczności, w których złożone zostało, zasady współżycia społecznego oraz ustalone zwyczaje. §  2.  W umowach należy raczej badać, jaki był zgodny zamiar stron i cel umowy, aniżeli opierać się na jej dosłownym brzmieniu”. 

Wiedza na temat dyrektyw interpretacyjnych jest potrzebna nie tylko dla organu stosującego prawo, ale również dla osób przygotowujących umowę, które znając metody wykładni powinny należycie zabezpieczyć interesy stron transakcji.

Jeżeli szukasz dalszych, wyczerpujących odpowiedzi na pytania dotyczące konstrukcji umów lub potrzebujesz rozwiązań prawno-biznesowych dopasowanych do: Twojej profesji, etapu działalności oraz poziomu występujących lub możliwych do wystąpienia problemów w branży – serdecznie zapraszam do rozmowy. Współpracując możemy stworzyć warunki do bezpiecznego, ale także dynamicznego rozwoju Twojej działalność.

Poniżej fragmenty wybranych orzeczeń sądowych dot. umów.

• ” Czym innym jest dokonanie czynności prawnej w formie pisemnej, a czym innym stwierdzenie pismem, iż określona czynność została dokonana. Stwierdzenie pismem nie odnosi się bowiem do formy czynności prawnej, a jedynie do stwierdzenia faktu określonego w tym piśmie” [18].

• „Uprawdopodobnienie faktu dokonania czynności prawnej może nastąpić za pomocą jakiegokolwiek pisma mającego związek z tą czynnością. Takim pismem może być w szczególności protokół sądowy”[19].

• „ Oryginałem dokumentu w postaci elektronicznej jest plik cyfrowy. Taki też dokument podlega badaniu stosownie do treści art. 254 k.p.c. i na podstawie takiego badania można czynić ustalenia co do autentyczności oświadczenia (pochodzenie dokumentu oraz to czy doszło do ingerencji w jego treść). Ustaleń takich nie można natomiast dokonać na podstawie wydruku dokonanego zwłaszcza przez osobę inną niż autor oświadczenia w postaci elektronicznej”[20].

• „Pozostaje pytanie, czy jest to podpis kwalifikowany. Pozwany w piśmie z dnia 17 kwietnia 2020 r. argumentuje, że oświadczenie o rozwiązaniu umowy o pracę bez wypowiedzenia zostało podpisane podpisem elektronicznym kwalifikowanym, na dowód przedstawia wydruk oświadczenia wraz z printscreenami okna dotyczącego certyfikatu podpisu elektronicznego. Zatem pozwany przedstawił dowody na to, że dysponuje podpisem elektronicznym kwalifikowanym. Wobec tego w ocenie Sądu należy uznać, że faktycznie podpisał on oświadczenie o rozwiązaniu z powodem umowy o pracę podpisem elektronicznym kwalifikowanym.”[21]

• Wiadomości prawne zawarte w niniejszym artykule nie stanowią porady prawnej, lecz mają charakter ogólnoinformacyjny – nie wyczerpują w pełni zagadnień dotyczących umów w prawie polskim. Artykuł uwzględnia stan prawny obowiązujący w dniu jego sporządzenia tj. w dniu 30.06.2021 r.

---

[1] Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (t.j. Dz. U. z 2020 r. poz. 1740, 2320).

[2] Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Prawo bankowe (t.j. Dz. U. z 2020 r. poz. 1896).

[3] t.j. Dz.U. 2021 poz. 854.

[4] t.j. Dz.U. 2019 poz. 1805.

[5] Dz.U. 2000 nr 74 poz. 857.

[6] W. J. Katner, Prawo zobowiązań – umowy nienazwane. System Prawa prywatnego. Tom 9, wyd. 3, C.H. Beck, Warszawa 2018,  s. 22.

[7] Zob. Rozporządzenie Komisji (WE) nr 1126/2008 z 3.11.2008 r. przyjmujące określone międzynarodowe standardy rachunkowości zgodnie z rozporządzeniem (WE) nr 1606/2002 Parlamentu Europejskiego i Rady (Dz.Urz. UE L 320, s. 1) oraz § 3 pkt 10 i § 10 rozp. MF 2001).

[8] Por. wyroki Sądu Najwyższego z 14 stycznia 2010 r., IV CSK 319/09, Lex nr 584772; z 15 czerwca 2000 r., II CKN 287/10, niepubl.; z 19 stycznia 2012 r., IV CSK 201/11, Lex nr 1169148 oraz uchwała Sądu Najwyższego z 9 grudnia 2010 r., III CZP 104/10, OSNC 2011/7-8/79.

[9] M. Safjan, K. Zaradkiewicz, Prawo handlowe, Wolters Kluwer, wyd. 4, Warszawa 2016, s. 799-800.

[10] t.j Dz. U. z 2020 r. poz. 287.

[11] Dz.Urz. UE L 178, s. 1.

[12] R. Gola Internet–aspekty prawne, Difin, Warszawa 2003, s.66.

[13] Art. 66 ¹ § 2 KC.

[14] Fragment uzasadnienia postanowienia Sądu Najwyższego z 17.06.2009 r., IV CSK 78/09.

[15] CELEX: 32014R0910.

[16] t.j. Dz. U. z 2020 r. poz. 1173, 2320.

[17] zob. art. 74 § 2 KC.

[18] Wyrok SA w Katowicach z 08.03.2005 r., I ACa 1516/04.

[19] Wyrok SN z 07.12.2000 r., II CKN 318/00.

[20] Wyrok SA w Szczecinie z 30.12.2019 r., I ACa 672/19.

[21] Wyrok SR w Warszawie z 7.12.2020 r., VI P 254/19.