Prawo spadkowe to jedna z tych dziedzin prawa, z którą praktycznie każdy będzie mieć kiedyś do czynienia. Nie jest ono jednak wcale tak proste, jak mogłoby się wydawać. Przeciwnie – w połączeniu z przepisami prawa cywilnego, postępowania cywilnego oraz prawa podatkowego uznać prawo spadkowe należy za materię całkiem skomplikowaną. Warto więc poznać chociaż podstawowe pojęcia dotyczące prawa spadkowego. Bez wątpienia jednym z takich właśnie pojęć jest testament.
Czy warto napisać testament?
W bardzo wielu przypadkach: zdecydowanie warto! Nie chcesz, aby dziedziczyli spadkobiercy ustawowi? Chciałbyś przeznaczyć konkretne rzeczy (a może nawet konkretne nieruchomości) dla konkretnych osób? Masz dzieci z kilku związków? Pozostajesz w małżeństwie bezdzietnym?
Żyjesz w związku nieformalnym? Są spełnione przesłanki, aby wydziedziczyć kogoś ze spadkobierców? Rozważ napisanie przemyślanego testamentu! Myślisz, iż testament to zagadnienie dotyczące tylko osób w starszym wieku? To nie, chciałabym przekonać Cię, że tak nie jest. Niezależnie od tego, w jakim jesteś wieku: pomyśl czy w Twojej sytuacji nie byłby to dobry pomysł. W tym artykule postaram się wytłumaczyć najważniejsze kwestie dotyczące testamentu.
1. Kto może napisać testament?
Testament może napisać każdy, kto ma pełną zdolność do czynności prawnych – a więc każdy, kto jest pełnoletni i nie został ubezwłasnowolniony prawomocnym orzeczeniem sądu. Sporządzający testament powinien mieć zdolność testowania w chwili sporządzania testamentu. Późniejsza utrata tej zdolności nie ma wpływu na ważność lub nieważność wcześniej sporządzonego testamentu.
Pamiętaj jednak, iż zgodnie z prawem spadkowym testament może zawierać rozrządzenia tylko jednego spadkodawcy. Oznacza to, iż przepisy prawa spadkowego nie przewidują możliwości sporządzenia testamentu wspólnego, co dotyczy także małżonków.
Pamiętaj też, że testament może zostać sporządzony tylko osobiście – a to oznacza iż nie możesz poprosić jakiejkolwiek innej osoby, aby zrobiła to za Ciebie.
2. Czy testament musi mieć formę notarialną?
Nie, nie ma obowiązku aby testament sporządzony został w formie notarialnej.
Jest jednak pewna kwestia, o której warto pamiętać. Jeśli zdecydujesz się zamieścić w testamencie zapis windykacyjny, forma notarialna będzie konieczna. W dalszej części artykułu wyjaśnię, czym jest ten zapis windykacyjny, chciałam jednak już teraz o tym wspomnieć.
W sytuacji, gdy przed notarialną formą testamentu powstrzymuje Cię obawa przed kosztami – uspokoję: sporządzenie testamentu w formie notarialnej nie wiąże się z dużymi kosztami.
Jeśli jednak nie zdecydujesz się na formę notarialną – napisz cały testament własnoręcznie i wyraźnie ten testament podpisz. Nie: nie ma takiej możliwości aby napisać testament na komputerze, wydrukować i tylko własnoręcznie podpisać. To nie będzie ważny testament! To naprawdę ważne – tak więc jeszcze raz: cały testament piszemy własnoręcznie.
To teraz bardzo ważna, praktyczna kwestia
3. Kogo mogę wskazać w testamencie jako spadkobiercę?
W testamencie możesz wskazać jako spadkobiercę zupełnie dowolną osobę – kogo tylko chcesz – może być to osoba z bliskiej bądź dalszej rodziny, lub też osoba zupełnie niespokrewniona.
Co więcej: możesz wskazać w testamencie jako spadkobiercę nie tylko osobę fizyczną, ale też osobę prawną – np. fundację.
Można w testamencie wskazać jednego spadkobiercę lub kilku – to zależy od woli sporządzającego testament. Tak, jest możliwe, aby w testamencie wskazać jako spadkobiercę małoletnie dziecko. Chcesz wskazać w testamencie małoletnie dziecko, ale nie chciałbyś aby odziedziczonym przez dziecko majątkiem zarządzali rodzice dziecka? Da się tak zrobić. Odpowiedni przepis znajduje się jednak nie w kodeksie cywilnym, ale kodeksie rodzinnym i opiekuńczym.
Jest to konkretnie art. 102 wspomnianego kodeksu, który brzmi tak:
„W umowie darowizny albo w testamencie można zastrzec, że przedmioty przypadające dziecku z tytułu darowizny lub testamentu nie będą objęte zarządem sprawowanym przez rodziców.”
Tak, w testamencie możesz wskazać jako spadkobiercę tylko jedno z dzieci. Tylko jeśli np. masz trójkę dzieci i chcesz w testamencie wskazać jedno z nich jako spadkobiercę: pamiętaj, że przepisy prawa spadkowego przewidują instytucję zachowku. Oznacza to, iż dzieci które nie zostały uwzględnione w testamencie, mogłyby pozwać osobę powołaną do dziedziczenia o zapłatę określonej kwoty – właśnie tytułem zachowku.
Dziedziczenie testamentowe ma pierwszeństwo przed ustawowym i choćby tylko z tego względu powinieneś dokładnie przemyśleć, kogo wskazać w treści testamentu jako swojego spadkobiercę; dobrze też w takiej sytuacji rozważyć czy są osoby, które mogłyby domagać się zachowku od osoby wskazanej w testamencie.
4. Czy mogę w testamencie przeznaczyć konkretne rzeczy dla konkretnych osób?
Tak, obecnie jest to możliwe, choć nie zawsze tak było. Realizacji takiego celu służy instytucja zapisu windykacyjnego. Chcesz wiedzieć, co dokładnie stanowi przepis? Otóż zgodnie z treścią przepisu:
w testamencie sporządzonym w formie aktu notarialnego spadkodawca może postanowić, że oznaczona osoba nabywa przedmiot zapisu z chwilą otwarcia spadku.
Przedmiotem zapisu windykacyjnego może być:
1) rzecz oznaczona co do tożsamości;
2) zbywalne prawo majątkowe;
3) przedsiębiorstwo lub gospodarstwo rolne;
4) ustanowienie na rzecz zapisobiercy użytkowania lub służebności;
5) ogół praw i obowiązków wspólnika spółki osobowej.
Z testamentem wiąże się też dość złowrogo brzmiące pojęcie, jakim jest „wydziedziczenie”. Może więc chciałbyś wiedzieć
5. Czy i kogo mogę wydziedziczyć?
Przede wszystkim należy pamiętać, iż pominięcie w testamencie to nie to samo, co wydziedziczenie. Wydziedziczenie musi mieć miejsce właśnie w treści testamentu. Aby wydziedziczenie było skuteczne – muszą mieć miejsce konkretne przesłanki, określone w treści przepisu.
Zgodnie z tym przepisem:
Spadkodawca może w testamencie pozbawić zstępnych, małżonka i rodziców zachowku, jeżeli uprawniony do zachowku:
1) wbrew woli spadkodawcy postępuje uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego;
2) dopuścił się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci;
3) uporczywie nie dopełnia względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych.
Pamiętaj tylko, iż wskazane w testamencie przyczyny wydziedziczenia muszą być prawdziwe i sformułowane w konkretny sposób.
I tu jeszcze ważna uwaga:
jeśli zamierzasz wydziedziczyć swoje dziecko – pamiętaj:
wydziedziczenie swojego dziecka nie jest równoznaczne z wydziedziczeniem jego dzieci, a Twoich wnuków.
6. Czy mogę zmienić lub odwołać napisany już testament?
Tak możesz – zmiana czy nawet odwołanie testamentu pozostaje jedynie w gestii osoby, która testament ten sporządziła. Co więcej – nie musi zajść żaden specjalny powód, aby zmienić czy odwołać testament. Zmiany czy odwołania testamentu musisz dokonać jednak osobiście. Tak jak nikt nie może za Ciebie testamentu napisać, tak i nikt inny nie może go w Twoim imieniu zmienić czy odwołać.
Jako testator możesz więc zawsze sporządzić kolejny testament. Najlepiej, aby w jego treści wskazać wprost czy jest to równoznaczne ze zmianą lub odwołaniem testamentów wcześniejszych.
Możesz zapytać: czy testament notarialny także można zmienić lub odwołać? Tak. Możliwość zmiany testamentu jest niezależna od formy, w jakiej testament został sporządzony.
Dobrze – masz już napisany testament. Tak więc teraz:
7. Zastanów się, kogo poinformujesz o testamencie i gdzie będziesz przechowywać testament
To istotne w szczególności w sytuacji, gdy decydujesz się napisać testament własnoręcznie. Chyba nie chciałbyś dopuścić do takiej sytuacji, iż napisany przez Ciebie testament nie zostanie nigdy odnaleziony, albo też ktoś go przypadkiem – lub może nawet nie przez przypadek zniszczy, prawda?
Warto też wiedzieć, że istnieje coś takiego jak Notarialny Rejestr Testamentów. Zarejestrowanie testamentu znacząco ułatwi w przyszłości jego odnalezienie. Oczywiście brak zarejestrowania testamentu nie przesądza w żaden sposób o jego ważności – rejestracja ma ułatwić odnalezienie testamentu. Jeśli spadkobierca nie będzie wiedział o testamencie – nie złoży go w sądzie w sprawie o stwierdzenie nabycia spadku. Zdarza się jednak tak, iż testament zostaje znaleziony np. kilka miesięcy po zakończeniu sprawy sądowej.
Może słyszałeś o takiej sytuacji i chciałbyś wiedzieć, co należy wtedy zrobić?
8. Co w sytuacji gdy znajdę testament już po zakończonej sprawie spadkowej?
Może tak być, iż spadkodawca nie powiedział nikomu, gdzie znajduje się napisany przez niego testament i twierdzenie nabycia spadku nastąpi zgodnie z przepisami ustawy. Czy w takiej sytuacji spadkobierca testamentowy może coś jeszcze zrobić?
Przepis procedury cywilnej przewiduje taką sytuację. Jest możliwa zmiana postanowienia sądu co do nabycia spadku – jest to jednak osobne, kolejne postępowanie przed sądem.
Zgodnie z tym, co stanowi przepis:
„Dowód, że osoba, która uzyskała stwierdzenie nabycia spadku, nie jest spadkobiercą lub że jej udział w spadku jest inny niż stwierdzony, może być przeprowadzony tylko w postępowaniu o uchylenie lub zmianę stwierdzenia nabycia spadku. Jednakże ten, kto był uczestnikiem postępowania o stwierdzenie nabycia spadku, może tylko wówczas żądać zmiany postanowienia stwierdzającego nabycie spadku, gdy żądanie opiera na podstawie, której nie mógł powołać w tym postępowaniu, a wniosek o zmianę składa przed upływem roku od dnia, w którym uzyskał tę możność.”
Tak, sam przepis jest już skomplikowany. Takie sprawy także są trudne, lepiej więc do takich sytuacji nie dopuszczać. Niestety może tak być, iż spadkobierca który nabył spadek, zdąży już nabytym majątkiem rozporządzić, co znacząco komplikuje sprawę.
Pozostajesz w małżeństwie i masz ustrój rozdzielności majątkowej?
Zastanawiałeś się może kiedyś nad tym
9. Czy rozdzielność majątkowa ma wpływ na dziedziczenie?
Może będziesz zaskoczony, ale… nie, ustanowienie rozdzielności majątkowej w małżeństwie nie ma wpływu na dziedziczenie.
Ustrój majątkowy w małżeństwie to jedno, a dziedziczenie to już całkiem inna kwestia.
Jeśli nie chcesz, aby Twój małżonek w przyszłości dziedziczył: napisz przemyślany testament!
Zastanawiasz się, co będzie jeśli nie napiszesz testamentu? Już tłumaczę:
10. Co w sytuacji, gdy nie ma testamentu?
Jeśli spadkodawca nie napisał testamentu, dziedziczenie nastąpi na zasadach opisanych w przepisach kodeksu cywilnego. Dokładnie kwestię tę reguluje art. 931 i dalsze kodeksu cywilnego. Jest to tak zwane dziedziczenie ustawowe.
W pierwszej kolejności dziedziczą małżonek oraz dzieci spadkodawcy.
Pamiętaj tylko, iż dzieci spoza małżeństwa, jak też z poprzednich małżeństw także dziedziczą – przepisy prawa spadkowego nie różnicują dzieci z małżeństwa i dzieci ze związków nieformalnych.
I jeszcze jedna istotna kwestia, jeśli chodzi o dziedziczenie ustawowe.
Może tego nie wiedziałeś, ale w przypadku małżeństw bezdzietnych małżonek nie jest jedynym spadkobiercą ustawowym. To jedna z tych sytuacji, kiedy naprawdę warto napisać testament.
Dziedziczenie ustawowe często prowadzi do współwłasności – co jest szczególnie trudne gdy w skład spadku wchodzi nieruchomość. Stawia to spadkobierców w niełatwej sytuacji i generuje sporo problemów, chociażby w kwestii ponoszenia kosztów utrzymania nieruchomości czy też korzystania z nieruchomości.
Pamiętając o tych 10 punktach jesteś gotowy aby przemyśleć i napisać swój testament.
Są to jednak dość ogólne informacje – pamiętaj, iż każda sprawa jest inna, a lektura artykułu nie może zastąpić porady prawnej.
Jeśli będziesz potrzebować pomocy: napisz do mnie wiadomość bądź skonsultuj się z adwokatem w miejscu zamieszkania.
Katarzyna Skowrońska
Adwokat specjalizujący się w prawie spadkowym
Ukończyła Stacjonarne Studia Prawa na Uniwersytecie Wrocławskim. Po studiach odbyła aplikację adwokacką.
Podczas aplikacji pracowała w różnych kancelariach, co pozwoliło zdobyć jej doświadczenie i upewnić się, że dokonany wybór ścieżki zawodowej był słuszny. Po ukończeniu aplikacji adwokackiej podjęła decyzję o założeniu swojej kancelarii.
Cały się uczy i dokształca – aby zawsze być na bieżąco.
Sprawy z zakresu prawa spadkowego i rodzinnego były pierwszymi, jakie prowadzi la po rozpoczęciu swojej praktyki.
Mieszka i pracuje we Wrocławiu, jednak dzięki obecności w sieci może pomagać klientom – niezależnie od tego, gdzie mieszkają.
WWW: https://adwokat-skowronska.pl/
Facebook: https://www.facebook.com/kancelaria.skowronska
Instagram: https://www.instagram.com/katarzynaskowronska.adwokat/
